Zaburzenia lękowe

Strach, lęk, fobia – choć używamy tych pojęć wymiennie, w rzeczywistości dotyczą różnego rodzaju zachowań i problemów.
Strach a lęk – czym się różnią
Precyzując pojęcia, strach odczuwamy w stosunku do realnych, bezpośrednich zagrożeń. Gdy ktoś macha przed Tobą nożem, gdy w Twoją stronę biegnie rozjuszony niedźwiedź, gdy samolot, którym lecisz, właśnie wpadł w turbulencje, strach jest naturalną emocją, która w bezpośrednim zderzeniu ze skrajnymi sytuacjami pojawia się nawet u odważnych osób. Zgoła innym zjawiskiem jest lęk, który odczuwasz przed czymś nierzeczywistym i odległym. Czujesz lęk przed krytyką, pająkami, chodzeniem w nocy, dziećmi. Lęk może być skoncentrowany wokół jednego tematu, wtedy nazywamy go fobią, o czym opowiem za chwilę. Widzisz różnicę? Gdy w Twoją stronę zbliża się rozpędzona ciężarówka i Twoje życie wisi na włosku – czujesz ekstremalny strach. Jeśli jednak godzinami przewracasz się z boku na bok, nie możesz spać, bo wyobrażasz sobie, że nieuchronnie zginiesz w wypadku samochodowym, są to objawy lękowe, które możesz i powinieneś leczyć.
Objawy
Charakterystyczne dla stanów lękowych jest przede wszystkim specyficzne myślenie. Istotne są myśli, które przekładają się na konkretny lęk. Osoby chore mają skłonność do przesady, na przykład panicznie reagując na fizyczne objawy. Na skraju wyczerpania psychicznego przyspieszony puls może jawić się wręcz jako niechybny zawał. Z drugiej strony pacjent odczuwa lęk przed samym lękiem. Myśli o tym, jak zachowa się, gdy w miejscu publicznym dopadną go obawy, sądząc na przykład, że nikt nie będzie w stanie udzielić pomocy. Długotrwałe stany lękowe wpływają również na postrzeganie przyszłości.  Ważne są także pozostałe objawy emocjonalne czyli lęk, nieokreślony niepokój, napady paniki, ogólne przygnębienie, apatia, brak motywacji, utrata możliwości odczuwania przyjemności, labilność emocjonalna. W przypadku zaburzeń lękowych charakterystyczne są objawy somatyczne – napięciowy ból głowy, ból żołądka, serca, kręgosłupa, zawroty głowy, drżenie kończyn, kołatanie serca, nagłe uderzenie gorąca, zaburzenia seksualne (np. zaburzenia erekcji, anorgazmia, wytrysk przedwczesny).
Skąd biorą się lęki
Pewnie zastanawiasz się, skąd biorą się nasze lęki? Nieracjonalne, a jednocześnie tak uciążliwe. Cóż, podłoże zaburzeń jest bardzo różnorodne i może być zarówno indywidualne, jak i biologiczne. Co widać na pierwszy rzut oka, niektórzy mają większe predyspozycje do odczuwania lęków i niepokojów. Z drugiej strony ogromną rolę odgrywają czynniki środowiskowe, proces wychowania w dzieciństwie i przeżyte traumy. Nawet u niezwykle silnych psychicznie i emocjonalnie jednostek lęk może pojawić się wraz z konkretnymi wydarzeniami. Wojenne przeżycia, katastrofy naturalne, przemoc fizyczna, gwałt, molestowanie, wypadek samochodowy, śmierć bliskiej osoby – te wszystkie skrajne sytuacje mogą obudzić w nas ogromne pokłady lęku. Najgorsze, że gdy na własną rękę rozpoznajemy swoje lęki, zaczynamy od nich pozornie uciekać, unikając pewnych zachowań, co jednak wcale nie pomaga uwolnić się od ponurych myśli. Wycofujemy się z regularnego życia, lecz panika nie mija. Wręcz przeciwnie, wyobraźnia podsuwa bardzo wiele wątpliwości, co utrwala lęk. Nadmierny lęk jest najczęściej kombinacją różnych czynników tj.:
  • zaburzenia psychiczne występujące w rodzinie pochodzenia: mogą stanowić predyspozycję do wystąpienia u nas zaburzeń lękowych, jednak nie oznacza to, że jeśli ktoś w rodzinie zmagał się z problemami na tle psychologicznym, automatycznie dotkną one także nas,
  • czynniki osobowościowe: badacze sądzą, że pewne cechy osobowościowe jak np. perfekcjonizm, nasilona potrzeba kontroli czy niska samoocena mogą predysponować do lękowości.
  • stresujące wydarzenia: zmiana pracy, mieszkania, doświadczenie traumatycznego wydarzenia, śmierć bliskiej osoby, doświadczanie przemocy słownej, seksualnej, fizycznej czy emocjonalnej,
  • problemy ze zdrowiem fizycznym: najczęstszymi chorobami somatycznymi wyzwalającymi lęk są problemy hormonalne, cukrzyca, astma, choroby serca,
  • substancje psychoaktywne: substancje takie jak alkohol, marihuana, amfetamina, środki uspokajające, mogą wyzwalać lęk, szczególnie kiedy efekty przyjęcia danej substancji ustępują. Również ludzie z już występującym lękiem, dążąc do jego zredukowania niekiedy  przyjmują coraz więcej tych substancji, co krótkoterminowo może być skuteczne, jednak w dalszej perspektywie wzmaga i utrwala uczucie lęku.

Fobie nietypowe, ale bardzo ludzkie
Niektóre fobie brzmią tak oryginalnie, że w postronnych osobach wywołują zdziwienie lub rozbawienie. Jednak dla faktycznie cierpiących na daną przypadłość osób ten lęk wcale nie jest śmieszny, ale przerażający. Wyróżniamy fobie specyficzne, agorafobię oraz fobie społeczne. Fobie specyficzne, jak już wiesz, koncentrują się wokół jednego tematu. Boisz się pająków, węży, wind, samolotów, zastrzyków albo śmierci przez udławienie? To tylko początek długiej listy fobii. Częstokroć ryzyko zetknięcia się z obiektem fobii jest bardzo znikome, co nie przeszkadza nam odczuwać bolesnego i trudnego do opanowania lęku. Agorafobia skupia się na lękach w miejscach publicznych. Jeżeli jesteś daleko od miejsca, które kojarzy Ci się z bezpieczeństwem i wpadasz przez to w panikę, najpewniej to właśnie Twoje zaburzenie psychiczne. Z kolei fobie społeczne wiążą się z sytuacjami, w których mamy kontakt z innymi ludźmi, na przykład w pracy. Istnieją także lęki uogólnione, na przykład obawy z nieokreślonej przyczyny, bezsenność, zamartwianie się bez związku z konkretnym wydarzeniem.
Podział zaburzeń lękowych według ICD-10
  • fobie (F40)
    • agorafobia (F.40.0)
    • fobia społeczna (F40.1)
    • fobie specyficzne (F40.2)
  • inne zaburzenia lękowe (F41)
    • zespół lęku panicznego (F41.0)
    • zespół lęku uogólnionego (F41.1)
    • mieszane zaburzenia lękowo-depresyjne (F41.2)
  • zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (F42)
    • zaburzenie z przewagą myśli (obsesji) czy ruminacji natrętnych (F42.0)
    • zaburzenie z przewagą czynności natrętnych (kompulsje) (F42.1)
    • myśli i czynności natrętne, mieszane (F42.2)
Zaburzenia lękowe są najbardziej powszechnymi problemami zdrowia psychicznego,  dotykają przeciętnie jedną na dziesięć osób. Są bardziej rozpowszechnione wśród kobiet niż wśród mężczyzn, dotykają zarówno dzieci, jak i dorosłych. Zaburzenia lękowe są chorobami. Mogą być diagnozowane i leczone. Warto wiedzieć że u ok. 30% pacjentów zgłaszających się do POZu (podstawowej opieki zdrowotnej) występują zaburzenia emocjonalne (lęk/depresja), ponad 30% tych zaburzeń pozostaje nierozpoznana, ponad 10% osób skarży się na zaburzenia lękowe z manifestacją somatyczną, i w związku z tym 7-krotnie częściej korzystają z pomocy medycznej.
Jak wyleczyć zaburzenia lękowe
Farmakoterapia (leki) jest używana wtedy, gdy objawy są bardzo nasilone. Leków nie można przyjmować stale, ponieważ powodują uzależnienie (w szczególności benzodiazepiny). Psychoterapia pozwala zrozumieć źródło problemów, polega na poszukiwaniu przyczyn lęku, odkrywaniu unikanych wcześniej popędów, pragnień, emocji, przykrych doświadczeń, dopuszczaniu ich do swojej świadomości, godzeniu się z nimi, a przez to łagodzeniu lub likwidowaniu trudnych objawów. W wyniku psychoterapii u pacjenta zwiększa się tolerancja na lęk, czyli zdolność jego przeżywania bez konieczności wyładowywania. Po zakończeniu leczenia pacjent może nadal doświadcza lęków, gdyż są one naturalną częścią naszego życia, potrafi jednak je przeżywać w sposób zdrowy i świadomy, bez konieczności ich wiązania w nieprzyjemne objawy. Dużym problemem są wciąż trwałe stereotypy wokół leczenia psychiatrycznego i psychoterapeutycznego. Wielu Polaków nadal wstydzi się swoich zaburzeń, nie chce iść do psychiatry, a psychoterapię uważa za oszustwo. Narosłe przez lata mity skutkują tym, że zaburzenia lękowe bywają bagatelizowane lub ukrywane, w obu przypadkach nieustannie pogarszając jakość codziennego życia.
Michał Stefanowicz – psycholog, psychoterapeuta

 

Psychoterapia Gdynia, Psychoterapia Gdańsk, Psychoterapia Sopot