Marzenia senne – słów kilka.
Marzenia senne są niezmiennie intrygujące. Marzeniami sennymi lub snami nazywamy szczególną aktywność psychiczną, która pojawia się w czasie snu w formie wyobrażeń wzrokowych i emocji, układających się w pewne sceny i przeżycia. Bardzo charakterystyczne jest pozbawienie przeżyć sennych logiki, znamiennej dla zjawisk realnych, i pomieszanie rozmaitych wątków w najdziwniejsze układy. Treść marzeń sennych często nawiązuje do dawnych przeżyć. Z treścią marzeń sennych wiąże się wiele wierzeń i przesądów, zwłaszcza w odniesieniu do przepowiadania przez sny przyszłości i dopatrywania się we śnie ukrytych znaczeń lub wskazówek do działania.
Naukowe zainteresowanie marzeniami sennymi datuje się od dawna, ale bardziej ścisłe badania w tym zakresie podjęto dopiero w ubiegłym stuleciu, natrafiając od razu na podstawową trudność metodyczną, jaką jest subiektywna, niezupełna i cząstkowa relacja śniącej osoby. Tej trudności nie przezwyciężono do dziś. Marzenia senne występują przede wszystkim we śnie REM, ale towarzyszą również niektórym stadiom snu NREM. Najbardziej jaskrawe, barwne, wyraźne, żywe, upostaciowane i złożone są marzenia senne występujące w fazie REM, natomiast sny występujące w fazie NREM są zwykle fragmentaryczne, niewyraźne, trudno uchwytne. Treść marzeń sennych jest zazwyczaj zrelacjonowana zarówno po naturalnym obudzeniu.
Współczesne teorie psychologiczne marzeń sennych można podzielić na dwie grupy. Z jednej strony uważa się sny za przypadkowe odbicie rozmaitych bodźców, które działają na organizm wciągu dnia, a także w trakcie samego snu. Do tych teorii można dopasować również poglądy, w myśl których sen służy zarówno zapamiętywaniu, jak i wymazywaniu z pamięci przeżyć i zdarzeń. Inne teorie psychologiczne dopatrują się głębszego znaczenia wmarzeniach sennych. Według tych poglądów sny przynoszą ze sobą intuicyjne ujęcie rzeczywistości lub są wynikiem dalszej pracy umysłu, związanej z aktywnością dzienną. Ostatnie badania wydają się wskazywać, iż marzenia senne stanowią odbicie aktywnych procesów emocjonalnych, związanych z reinterpretacją i porządkowaniem zasobów pamięciowych. Sam mechanizm powstawania snów pozostaje nadal niepoznany. Najszerzej rozbudowana jest psychoanalityczna teoria snów stworzona przez Freuda. Według tej teorii sny mają symbolicznie ujawniać konflikty danej osoby, a ich wyjaśnienie może mieć znaczenie dla zdrowia psychicznego. Zmora nocna (ang. night-mares), zwana inaczej koszmarem nocnym, jest przypadłością częstą, i może mieć poważniejsze znaczenia. Zdarza się w każdym wieku, jednakże częściej występuje u dzieci. Większość osób dorosłych cierpiących z powodu zmory nocnej miewa tę dolegliwość od dzieciństwa. Istota zjawiska polega na przeżyciu koszmarnego i przerażającego snu, z którego chory budzi się z uczuciem lęku. Znamienne jest, że pacjent dobrze i ze szczegółami przypomina sobie treść snu. W kolejnych epizodach mogą powtarzać się te same sny. Po obudzeniu przytomność jest w pełni zachowana, wzmiankowane uczucie lęku ma mierne nasilenie, można stwierdzić niezbyt wyraźne objawy ze strony układu autonomicznego, w postaci przyspieszenia tętna, potu, bladości. Incydent mija po krótkiej chwili. Zmora nocna jest związana z fazą snu REM i występuje najczęściej w drugiej połowie snu nocnego, przeważnie 3-5 godzin po zaśnięciu. Zmora nocna pojawia się szczególnie w wieku 4-7 lat, a więc wtedy, gdy rozpoczyna się okres fantazjowania. Czynnikiem prowokującym wystąpienie incydentu może być gorączka. U dorosłych powtarzające się incydenty zmory nocnej mogą towarzyszyć zaburzeniom typu nerwicowego. Występują też u osób zdrowych, ale nadwrażliwych, skłonnych do frustracji i nadmiernych reakcji emocjonalnych. Należy pamiętać, że wystąpienie zmory nocnej może być spowodowane zażywaniem niektórych środków psychoaktywnych. Zmorę nocną należy odróżnić od lęku nocnego. Są o odmiennym obrazie klinicznym, mają też odrębną patogenezę. Lęk nocny związany jest z głębokimi fazami snu NREM (sen delta), występuje w pierwszych godzinach snu, jest prawie całkowicie pokryty niepamięcią, połączony z pobudzeniem ruchowym. Dla odróżnienia obu zespołów należy zadawać dwa pytania: w jakiej porze nocy incydent się zdarzył i co pamięta pacjent.
Jeśli marzenia senne i incydenty „zmory nocnej” występują często, to ważna jest konsultacja z odpowiednim specjalistą, a w licznych sytuacjach pomocna jest psychoterapia.
Michał Stefanowicz – psycholog, psychoterapeuta