Osobowość narcystyczna — czym się charakteryzuje?

Osobowość narcystyczną jest niezwykle trudno zdiagnozować. Należy w tym przypadku wyraźnie odróżnić zdrową miłość jednostkową od tej patologicznej. Każda osoba powinna żywić wobec siebie samej ciepłe uczucia i kochać siebie. Dzięki temu możliwe jest wchodzenie w zdrowe relacje oraz ograniczenie ryzyka wykorzystania przez innych. Jednak w przypadku narcyzów mowa o zaburzeniu osobowości, które objawia się nadmierną, patologiczną odmianą miłości względem siebie oraz dużą wrażliwością na krytykę ze strony innych osób. W jaki sposób rozpoznać, gdzie kończy się zdrowa relacja z samym sobą, a zaczyna zaburzenie?

Co oznacza pojęcie „osobowość narcystyczna”?

Narcyzm to osoba, która jest skupiona przede wszystkim na sobie. Pojęcie to jest zaczerpnięte z mitu, w którym Narcyz był głównym bohaterem. Zakochany w swoim odbiciu w wodzie nie był zdolny do odczuwania żadnych innych emocji lub stworzenia relacji z innymi. Brak jedzenia doprowadził go do śmierci, po której zamienił się w kwiaty.

Pacjenci, u których zdiagnozowano zaburzenia narcystyczne mają zaburzone umiejętności osądu własnych cech osobowych oraz ich otoczenia. Stawiają siebie jako najważniejsze punkty w życiu i często nie zwracają uwagi nawet na osoby im najbliższe. W przypadku narcyzów można mówić również o nadmiernej wrażliwości na krytykę oraz skłonnościach do zaburzeń depresyjnych.

Jakie cechy wyróżniają osobowość narcystyczną?

Osobowość narcystyczna wyróżnia się kilkoma cechami, które mogą stanowić ograniczenie w rozwoju relacji z innymi. Wpływają one również na postrzeganie rzeczywistości i mogą odbijać się nawet na życiu zawodowym.

Najczęściej podawanymi przez specjalistów objawami osobowości narcystycznej są:

silne przekonanie o własnej wyjątkowości;
arogancja;
wyniosłość;
poczucie, że inne osoby są gorsze od narcyza;
konieczność ciągłego podziwu ze strony innych;
zazdrość o kontakt bliskich osób z kimś, kto według narcyza jest gorszy od niego;
przekonanie, że zasługuje na specjalne przywileje i traktowanie;
wysokie poczucie własnej wartości;
wyolbrzymianie własnych dokonań;
przedmiotowe traktowanie ludzi;
brak identyfikowania się z innymi ludźmi, z ich problemami lub doświadczeniami.

Istotne jest tutaj, żeby pamiętać, że zaburzenia osobowości zawsze diagnozuje specjalista. Jednak, jeżeli bliskie osoby obserwują u kogoś podobne zachowania, warto udać się na konsultację.

Ten proces może być utrudniony. Osoby narcystyczne bardzo często mają problem ze zwracaniem się do innych po pomoc. Nie widzą problemu w swoim zachowaniu i uważają je za słuszne. Podczas terapii oczekują wręcz, że specjalista wpłynie na otoczenie, w pełni popierając słuszność ich zachowań. Potrafią również bagatelizować objawy i sugerować, że terapeuta nie posiada odpowiednich kwalifikacji, żeby prowadzić ich proces leczenia.

Jakie można wyróżnić typy osobowości narcystycznej?

Wbrew powszechnej opinii można wyróżnić kilka typów osobowości narcystycznej. Główny podział opiera się na zachowaniu się osoby z zaburzeniami. Można tutaj mówić o narcyzmie złośliwym i wrażliwym.

Narcyzm złośliwy

Narcyz niewrażliwy jest najczęściej spotykany i widoczny w przestrzeni publicznej. Takie osoby uważają, że są znacznie lepsze od innych i nie potrzebują nikogo, aby osiągnąć sukces i szczęście. Osobowości narcystyczne w tym typie nie sięgają po pomoc ze strony innych ludzi i mają problem w nawiązywaniu relacji.

Najważniejszym elementem ich życia jest relacja z samym sobą. Są nieczuli na potrzeby innych i traktują ich przedmiotowo. Nie odczuwają potrzeby proszenia o pomoc, a relacje są jedynie sposobem na zdobycie poklasku i podziwu.

Najczęściej narcyzm niewrażliwy diagnozowany jest u osób, które w dzieciństwie spotkały się z bezkrytycznym spojrzeniem ze strony rodziców. Tacy pacjenci zawsze dostawali dokładnie to, czego oczekiwali. Nie ponosili również konsekwencji swoich czynów.

Narcyzm wrażliwy

Osoby, które cierpią na narcyzm przeczulony nadmiernie przejmują się opinią innych osób. Są to najczęściej osoby, które w dzieciństwie spotkały się z nadmiernymi oczekiwaniami ze strony rodziców lub opiekunów. Ta grupa pacjentów najczęściej doświadczała konieczności perfekcjonizmu oraz idealnego poukładania wszystkich elementów swojego życia.

Dzieciństwo, kiedy musieli być najlepsi ma bezpośredni wpływ na ich dorosłe życie. Osobowości narcystyczne oczekują, że wszyscy będą ich chwalili oraz pragną być podziwiani. Uważają, że należy im się to w zamian za trud, jaki wkładają w swój rozwój.

Narcyzm pierwotny a wtórny — jakie można zauważyć różnice?

W psychologii wyróżnia się dwa odmienne rodzaje narcyzmu. Są one zależne od momentu życia, kiedy pojawiają się poszczególne elementy osobowości narcystycznej.

Narcyzm pierwotny

Narcyzm pierwotny wyróżnia się jeszcze na etapie wczesnego dzieciństwa. Wówczas w świecie małego człowieka jest tylko jego własne „ja”. Z tego względu nie potrafi on w jakikolwiek sposób określić uczuć, jakie mogą pojawiać się względem innych osób.

Ten narcyzm najczęściej kończy się w chwili, kiedy dziecko zaczyna być świadome ludzi, którzy go otaczają. Wówczas może zacząć budować relacje — najpierw z najbliższymi, a z biegiem czasu z kolejnymi osobami.

Narcyzm wtórny

Narcyzm wtórny to zaburzenie osobowości, które pojawia się już w świadomym życiu. Jest on wynikiem działania środowiska oraz charakteru jednostki. Może zostać wywołany przez nadmierną uwagę skierowaną w kierunku dziecka lub wręcz przeciwnie — nadmiar oczekiwań perfekcjonizmu wobec niego. Zostało to opisane w poprzednich akapitach artykułu.

Kiedy należy sięgnąć po pomoc?

Narcyzm to zaburzenie osobowości. Oznacza to, że jest to stan, który utrudnia funkcjonowanie zarówno pacjenta jak i osób wokół niego. Dlatego istotne jest, żeby w odpowiednim momencie udać się do specjalisty w celu zdiagnozowania problemu oraz rozpoczęcia terapii.

Właściwym postępowaniem jest baczna obserwacja bliskiej osoby, która ma skłonności narcystyczne. Jeżeli ludzie w otoczeniu zauważą, że nadmierne zwracanie uwagi na siebie zaczyna być uciążliwe podczas codziennego funkcjonowania, może to być odpowiedni czas na kontakt ze specjalistą.

Należy również pamiętać, że w przypadku zaburzenia osobowości może pojawić się depresja, a nawet myśli samobójcze. Wówczas kontakt ze specjalistą jest niezbędny dla zachowania bezpieczeństwa pacjenta.

Czy osoby narcystyczne chętnie uczestniczą w terapii?

Zasugerowanie terapii osobie z osobowością narcystyczną może być problematyczne. Tacy pacjenci bardzo niechętnie korzystają z pomocy specjalistów. W ich mniemaniu problem leży po stronie otoczenia, nie ich charakteru. Uważają, że należy zweryfikować zachowanie bliskich osób, podczas gdy ich jest bez zarzutu.

W zależności od typu osobowości narcystycznej można mówić tutaj o osobach, które nadmiernie przejmują się opinią innych, w tym terapeuty lub takich, dla których specjaliści są w ich mniemaniu gorsi. Zarówno w pierwszym jak i drugim przypadku narcyz może nie chcieć przeprowadzić rozmowy ze specjalistą ani poddać się terapii.

Jakie leczenie jest stosowane w przypadku zaburzenia osobowości?

Leczenie osobowości narcystycznej to przede wszystkim psychoterapia. Farmakologia jest wprowadzana doraźnie lub w przypadku osób, u których wystąpiły dodatkowe schorzenia, jak depresja lub nerwica.

W zdecydowanej większości przypadków najlepiej sprawdza się terapia psychoanalityczna i psychodynamiczna. Podczas jej trwania specjalista oraz pacjent poszukują źródła występujących problemów i analizują wszystkie ich aspekty. Docierają do kluczowych momentów w życiu oraz przepracowują wszystkie te elementy, które tego wymagają.